Η ανακοίνωση του Πρωθυπουργού της Ελλάδας ενώπιον της Βουλής των Ελλήνων για επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας στο Ιόνιο Πέλαγος αποτελεί εκ των πραγμάτων μια σημαντικότατη ενέργεια της Ελλάδας στην προώθηση της ενάσκησης των αναφαίρετων κυριαρχικών της δικαιωμάτων σε θάλασσα και αέρα. Η δήλωση του Πρωθυπουργού κατά την διάρκεια της συζήτησης για την κύρωση των Συμφωνιών οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Ελλάδας με την Ιταλία και την Αίγυπτο αντίστοιχα λαμβάνει ιδιαίτερες διαστάσεις αφού η Ελλάδα αποδεικνύει ότι μετά από δεκαετίες συνομιλιών μπορεί, στη βάση των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας, να επιλύσει τις οποιεσδήποτε διαφορές υπάρχουν σε πνεύμα αμοιβαίας κατανόησης.
Η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας από τα 6 ναυτικά μίλια στα 12 ν.μ. αποτελεί, φυσικά, μια τμηματική επέκταση του συνόλου των χωρικών υδάτων της Ελλάδας, αφού στο παρόν στάδιο τουλάχιστον τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας παραμένουν στα 6 ν.μ. στο Αιγαίο και νοτίως της Κρήτης. Είναι δεδομένο φυσικά ότι η Ελλάδα δεν απεμπολείτε του δικαιώματος επέκτασης των χωρικών της υδάτων στο σύνολο τους και αυτό έγινε ξεκάθαρο από τον Πρωθυπουργό αλλά παρέμενε και παραμένει ως θέση της Αθήνας ανέκαθεν. Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα προσχώρησε στη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 στις 21 Ιουλίου 1995 και στη βάση του Άρθρου 310 της Σύμβασης που επιτρέπει τις ερμηνευτικές δηλώσεις κατέθεσε συγκεκριμένες δηλώσεις που αφορούν πρώτον στην διέλευση πλοίων και αεροσκαφών μέσω στενών (transit passage through straits) και δεύτερον στην επιφύλαξη ενάσκησης των πλήρων δικαιωμάτων της Ελλάδας σε μεταγενέστερο στάδιο (π.χ. επέκταση χωρικών υδάτων από 6 ν.μ. σε 12 ν.μ. ως κατοχυρώνεται ως δικαίωμα από την Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας).
Όσον αφορά στην πρώτη δήλωση σε σχέση με το καθεστώς της ναυσιπλοΐας διά μέσω στενών, η ερμηνευτική δήλωση της Ελλάδας αφορά στην εφαρμογή των Άρθρων 36 (διάδρομοι ανοικτής θάλασσας ή διάδρομοι μέσω αποκλειστικών οικονομικών ζωνών μέσα σε στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας), 38 (δικαίωμα πλου διέλευσης), 41 (θαλάσσιοι διάδρομοι και σχέδια διαχωρισμού κυκλοφορίας στα στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας) και 42 (νόμοι και κανονισμοί παρακτίων σε στενά κρατών σχετικοί με τον πλου διέλευσης) του Τρίτου Μέρους της Σύμβασης (Στενά Διεθνούς Ναυσιπλοΐας). Επί των συγκεκριμένων άρθρων της Σύμβασης που ορίζουν τον πλου διέλευσης (transit passage) δια μέσου στενών, η Ελλάδα σημειώνει ότι σε περιοχές όπου υπάρχουν πολλά νησιά που σχηματίζουν μεγάλο αριθμό εναλλακτικών στενών που εξυπηρετούν στην πραγματικότητα μια και την ίδια διαδρομή διεθνούς ναυσιπλοΐας, η Ελλάδα θεωρεί ότι το παράκτιο κράτος έχει την ευθύνη να ορίσει τη διαδρομή ή τις διαδρομές στα εν λόγω εναλλακτικά στενά, μέσω των οποία πλοία και αεροσκάφη τρίτων κρατών θα μπορούσαν να διέλθουν υπό καθεστώς πλου διέλευσης, με τρόπο που αφενός ικανοποιούνται οι απαιτήσεις της διεθνούς ναυσιπλοΐας και αεροπλοΐας και από την άλλη πλευρά οι προϋποθέσεις ελάχιστης ασφάλειας για πλοία και αεροσκάφη που διέρχονται σε σχέση με τα σκάφη του παράκτιου κράτους.
Όσον αφορά στη δεύτερη δήλωση που έγινε στο στάδιο της επικύρωσης της Σύμβασης, η Ελλάδα επιβεβαιώνει την πρώτη ερμηνευτική δήλωση και επιπρόσθετα δηλώνει ότι η Ελλάδα από μόνη της θα αποφασίσει το πότε και πως θα ενασκήσει όλα της τα δικαιώματα, σύμφωνα με την εθνική της στρατηγική, χωρίς αυτό να σημαίνει σε οποιαδήποτε περίπτωση ότι η Ελλάδα απεμπολείται των οποιωνδήποτε δικαιωμάτων της. Αναφέρεται επίσης ότι η Ελλάδα επιλέγει το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας ως το μέσο επίλυσης ζητημάτων που αφορούν στην ερμηνεία ή την εφαρμογή της Σύμβασης.
Σε δήλωση που αφορά στο Άρθρο 289 (προαιρετικές εξαιρέσεις στην εφαρμογή του τμήματος 2), η Ελλάδα αναφέρει ότι δεν αποδέχεται τη διαδικασία που προβλέπεται στο τμήμα 2 της Σύμβασης σε σχέση με διαφορές που αφορούν την ερμηνεία των Άρθρων 15, 74 και 83 σχετικά με θαλάσσιες οριοθετήσεις ή εκείνες που αφορούν ιστορικούς κόλπους ή τίτλους εξυπακουομένου ένα κράτος που έχει κάνει τέτοια δήλωση οφείλει, διαφορές σχετικά με στρατιωτικές δραστηριότητες, περιλαμβανομένων στρατιωτικών δραστηριοτήτων από κρατικά πλοία και αεροσκάφη, που βρίσκονται σε μη εμπορική υπηρεσία καθώς και δραστηριότητες για την εφαρμογή των νόμων σχετικά με την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων ή δικαιοδοσίας που δεν περιλαμβάνονται στη δικαιοδοσία ενός δικαστηρίου δυνάμει του Άρθρου 297(2), (3) και (7) της Σύμβασης, και διαφορές σχετικά με τις οποίες το συμβούλιο ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ασκεί τα καθήκοντα που του ανατέθηκαν από το χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, εκτός αν το συμβούλιο ασφαλείας αποφασίσει να αφαιρέσει το θέμα από την ημερήσια διάταξή του ή καλέσει τα μέρη να επιλύσουν αυτές με τα μέσα που προβλέπει η παρούσα σύμβαση.
Με την ανακοινωθείσα πρόθεση της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στο Ιόνιο στα 12 ν.μ. αποκαθίσταται η πλήρης ενάσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στην εν λόγω περιοχή. Σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, στα χωρικά ύδατα, το παράκτιο κράτος έχει πλήρη και αποκλειστική κυριαρχία ωσάν να ήταν η εδαφική επικράτεια του κράτους, με την κυριαρχία να εκτείνεται και στον εναέριο χώρο πάνω από τα χωρικά ύδατα καθώς και στο βυθό και υπέδαφός της. Σκάφη φέροντας σημαία τρίτου κράτους έχουν το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης (innocent passage) μέσω των χωρικών υδάτων του παράκτιου κράτους ακολουθώντας συγκεκριμένους κανόνες που αφορούν στην διέλευση, όπως για παράδειγμα την συνεχή και ταχεία διέλευση, την μη διατάραξη της ειρήνης, της τάξης ή της ασφάλειας του παράκτιου κράτους, ενώ υποβρύχια και άλλα καταδυόμενα σκάφη έχουν την υποχρέωση να πλέουν στην επιφάνεια της θάλασσας και να έχουν επηρμένη την σημαία τους κατά τρόπο εμφανή. Η Σύμβαση προβλέπει συγκεκριμένα παραδείγματα όπου η διέλευση τρίτου σκάφους δεν θα θεωρείται αβλαβής στο Άρθρο 19 (π.χ. όταν το σκάφος προβαίνει σε δραστηριότητες που απειλούν ή χρησιμοποιούν βία κατά της κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας του παράκτιου κράτους, ασκήσεις ή γυμνάσια με όπλα οποιουδήποτε είδους, πράξεις που αποσκοπούν στη συλλογή πληροφοριών προς βλάβη της άμυνας ή της ασφάλειας του παράκτιου κράτους, απονήωση, προσνήωση ή φόρτωση σε πλοίο αεροσκαφών, αλιευτικές δραστηριότητες, διεξαγωγή ερευνών, ή οποιαδήποτε άλλη ενέργεια που δεν έχει άμεση σχέση με τη διέλευση).
Τονίζεται ότι η έννοια των χωρικών υδάτων συναρτάται με την πλήρη ενάσκηση κρατικής κυριαρχίας, υπό συγκεκριμένους περιορισμούς που αφορούν στη διεθνή ναυσιπλοΐα και οι οποία αναφέρονται στο δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης. Η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας στο Αιγαίο θα απέκλειε την Τουρκία από μεγάλο μέρος του πελάγους αφού αυτό θα ενέπιπτε εντός της έννοιας των χωρικών υδάτων πλέον και όχι στα διεθνή ύδατα στα οποία δεν εφαρμόζονται οι κανόνες της αβλαβούς διέλευσης ως προβλέπεται για τα χωρικά ύδατα. Η Τουρκία, φυσικά, έχει τονίσει από το 1995 (ημερομηνία εφαρμογής της Σύμβασης) ότι μια τέτοια επέκταση θα αποτελούσε casus belli (αιτία πολέμου) κατά παράβαση, φυσικά, των κανόνων του διεθνούς δικαίου.
